Vefatının 82. yıldönümünde Mehmed Akif Ersoy

Mehmed Akif Ersoy, 27 Aralık 1936’da hakka yürümüştü. Cenazesinde ise yalnızca çok sevdiği milleti vardı…

 İstiklal Marşı’nı yazan Kur’an şairi Mehmed Akif Ersoy, vefatının 82. yıldönümünde anılıyor.

Gerek Milli Mücadele döneminde gerekse sonrasında sürekli milletin yanında olan Mehmed Akif, cumhuriyetin kurulmasından sonra fikir ayrılıklarından dolayı 1925 yılında Mısır’a gitmek zorunda kalmıştı. Mısır’dayken memleketinden ayrı kalmanın hüznüyle hastalanmış, 1936’da Türkiye’ye dönmüştü. Döndükten altı ay sonra, 27 Aralık 1936’da vefat etmişti.

CENAZESİNDE YALNIZCA MİLLET VARDI 

Kurtuluş savaşı sürecinde yazdığı yazılar ve camilerde verdiği hutbeler ile halkın duygularını coşturan Mehmet Akif, milli mücadeleye önemli katkılarda bulunmuş I.Mecliste Milletvekili olarak da görev yapmıştır. Mehmet Akif Ersoy yazdığı İstiklal Marşı ile de milletimizin yazdığı destanı şiirleştirmiş yine onu asıl sahibine yani millete armağan etmiştir.

MEHMET AKİF ERSOY

Şair, fikir ve mücadele adamı Mehmed Âkif, Fâtih’te, Sarıgüzel mahallesinde mütevazı bir evde 1873’te doğdu. Fatih Medre­sesi müderrislerinden Mehmed Tahir Efendi’nin oğludur.

Babası, Arnavutluk’ta ipek kasabası Suşisa köyünden İstanbul’a gelip, Yozgatlı Hacı Mehmed Efendiden icazet aldı. Annesi Buharalı bir aileye mensup. Mehmed Âkif, bu anne ve babadan İstanbul’un Fatih semtinde, Sarıgüzel mahalle­sinde doğdu. Ebced hesabıyla doğum yılını veren “Ragif” (H. 1290) kelimesi babası tarafından ad olarak verildi. Bu ad yay­gın ve bilinir olmadığından “Âkif” şeklinde söylendi ve bu isimle tanındı.

Dört yaşındayken Emir Buharı Mahalle Mektebi’ne başla­dı, İptidaî (ilk) öğreniminden sonra Fatih Merkez Rüşdiyesi ve Mekteb-i Mülkiye’nin idadî (lise) kısmını bitirdi. Mülkiye’nin âlî (yüksek) kısmına geçmişken, aynı yıl babası öldü ve Sarıgüzel’deki evleri yandı (1887-88). Bu yüzden yeni açı­lan yatılı Halkalı Mülkiye Baytar Mektebi’ne geçti. Şiirle ilgi­si bu mektepte başladı.

ÂKİF’İN RESMİ HAYATI

Baytar Mektebi’ni birincilikle bitiren (1893) Mehmed Âkif, Umûr-ı Baytarîye ve Islâh-ı Hayvanât Umum Müfettiş Mu­avinliği’ne tayin edildi.

Kendi ifadesine göre, üç-dört yıl Ru­meli, Anadolu ve Arabistan’da bulaşıcı hayvan hastalıkları­nın tedavisi için dolaştı. Edirne’de baytar müfettişi, Ada­na’da vilayet baytarı olarak bulundu.

Bu arada İsmet Hanım’la evlendi (1898). Halkalı Ziraat Mektebi (1906) ve Çiftçilik Makinist Mektebi (1907)’nde hocalık yaptı. Darülfünun Edebiyat-ı Osmaniye Müderrisliği’ne tayin edildi (11 Kasım 1908). Ziraat Nezareti’nde son memurluğu Umûr-ı Baytariye Müdür Muavinliği’dir. Balkan Savaşı’ndan

sonra Ziraat Nezareti’ndeki vazifesinden aynı daireden bir kimseye yapılan haksızlığa kızarak istifa etti (11 Mayıs 1913).

1913 yılı sonun­da, İttihatçıların Sebilürreşad’ın yayınlarını tasvip etmemele­ri, bu derginin yöneticisi olan Mehmed Âkif’in üniversitede ders vermesini eleştirmeleri üzerine Dârülfünûn’dan istifa et­ti. Yalnız Halkalı Mektebi’ndeki vazifesi devam etti. Balkan Savaşı’nın sonlarında kurulan Müdafaa-yı Millîye Heyeti Neşriyat Şubesi’ne aza seçildi. I. Dünya Savaşı’ndan önce Mısır ve Hicaz’a gitti (1914). Savaş sırasında Alman­ya’daki Müslüman esirlerin durumunu görmek için Alman hükümetinin daveti üzerine, Teşkilât-ı Mahsusa (Osmanlı gizli teşkilâtı) aracılığı ile Berlin’e gönderildi (1914). Aynı yıl Darü’l-Hilafeti’l-Aliye Medresesinin orta bölümünde Türkçe-edebiyat dersleri vermeye başladı. Gene Teşkilât-ı Mahsû­sa tarafından Necid Emiri İbnürreşid’e gönderildi. İbnürreşid, İngilizler tarafından Arap Kralı olarak ilân edilen Şerif Hüseyin’in aksine Osmanlı Devleti’ne bağlı idi. Mehmed Âkif 1918 Temmuzunda Mekke Emiri Şerif Haydar Paşa’nın davetlisi olarak Lübnan’da iken Dârü’l-Hikmeti’l-İslâmiye Cemiyeti’nin başkâtipliğine tayin edildi ve gezi dönüşü vazi­feye başladı.

ŞİİR VE MÜCADELE

İzmir’in işgalinden (14 Mayıs 1919) sonra, Batı Anado­lu’da yer yer beliren direnmeleri güçlendirmek için Balıke­sir’e gitti. Vaazlarla halkı irşada çalıştı. Balıkesir izlenimleri­ni Sebilürreşad’da yayımladı. İstanbul’un işgalinden sonra Anadolu’da başlayan Millî Mücadele’ye katılmak üzere hare­kete geçti. Nisan ortalarında İstanbul’dan ayrıldı, muhteme­len 23 veya 24 Nisanda Ankara’ya ulaştı. Bu faaliyetlerinden ötürü, Darü’l-Hikmeti’l-İslâmiye’deki görevine son verildi (3 Mayıs 1920). TBMM’ne Burdur Milletvekili olarak katıldı (5 Haziran 1920). Konya isyanının bastırılması için bu vilayete gönderildi. Daha sonra Kastamonu’ya geçti. Burada Nasrullah Camii’nde vaazlar verdi (meşhur hitabe 19 Kasım 1920). Buraya gelmiş bulunan Sebilürreşad’ın sahibi Eşref Edip’le buluştu. Sebilürreşad’ı bir süre Kastamonu’da yayımladı (1920 Kasım). Tekrar Ankara’ya dönüp Tâceddin Dergâhı’na yerleşti. Bu sırada yazdığı şiir İstiklâl Marşı olarak kabul edil­di (12 Mart 1921). Şer’iyye Vekâleti tarafından kurulan Te’lîfât-ı İslâmiye Heyeti’ne seçildi (1922). Millî Mücadele netice­lendikten sonra İstanbul’a döndü (Mayıs 1923).

ESERLERİ

Mehmed Âkif şiirlerini 7 kitap halinde yayımladı, ilkinin adı olan Safahat sonradan şiir külliyatına ad olarak verildi. Safahat’ı teşkil eden 7 kitap:

1. Safahat (1911) 1908-10 arası Sırât-ı müstakîm’de yayımlanan şiirlerinden dördü dışındakiler bu kitapta yer alır. Kitapta mevcut şiirler içtimaî hikâyeler (Küfe, Meyhane, Mahalle kahvesi), tarihî hikâyeler (Kocakarı ile Ömer, Dirvas) ve kendi hayatından kaynaklananlar (Hasta, Bebek-yahut hakkı karar, Seyfi Baba) şeklinde sınıflanabilir. Âkif’in ilk kitabı Servet-i fününcuların da dikkatini çekti. Celâl Sahir ile Hamdullah Suphi arasın­da tartışmalar oldu.
2. Süleymaniye kürsüsünde (1912). Kahramanı, Doğu Türklerinden Abdürreşid İbrahim Vaaz şeklinde tek şiir.
3. Hakkın sesleri (1913). 8 âyet ve 1 hadis açıklaması dışında pek hazin bir Mevlîd gecesi adlı şiir yer almaktadır.
4. Fâtih kürsüsünde (1914) Vaaz şeklinde tek şiir. Bu kitapta da İslâm dünyasının çeşitli meseleleri ele alınmıştır.
5. Hâtıralar (1917). 1913 başında Mısır ve Hicaz’a, 1914’te Berlin’e ve Necid’e yaptığı seyahatlerden izlenimler dı­şında âyet ve hadis tefsirlerine yer verilmiştir.
6. Âsım (1924). Muhavereli bütün bir manzum hikâyedir.

Kişiler: Hocazâde (Mehmed Âkif), Köse imam (Meh­med Âkif’in babasının talebelerinden Ali Şevki Ho­ca), Âsım (Ali Şevki Hoca’nın oğlu). Emin (Âkif’in oğlu). Mehmed Âkif, özlediği, yetiştiğini veya yetişece­ğini umduğu yeni nesli Âsım’la sembolleştirir. Ça­nakkale şehitlerini tasvir ederken lirizmin şahikasına çıkar.

7. Gölgeler (Mısır, 1933). Daha önce dinî-didaktik şiirler yazan Âkif’in bu kitabında dinî-lirik şiirler önemli yer tutar.

Mehmed Âkif’in şiirleri ölümünden sonra Ömer Rıza Doğrul tarafından Safahat adı altında tek kitap hâlinde ya­yımlanmıştır (1943). Daha önceki kitaplarında yer almayan bazı şiirleri de bu kitaba alınmıştır (bunlardan en önemlisi, şairin milletin malı olduğu gerekçesiyle kitaplarında yer ver­mediği İstiklâl Marşı’dır). 1943’ten beri sürekli basılan bu ki­tap 8. baskıdan itibaren M. E. Düzdağ tarafından yayıma ha­zırlanmış, 10. baskıdan (1975) itibaren bazı şiirler ilâve edil­miş, devrimlere aykırı görülerek çıkarılan veya değiştirilen bazı kısımları eski hâline getirilmiştir. Safahat, Türk yayın hayatında hiçbir kitaba nasib olmayan bir ilgiye mazhar ol­muş. Mehmed Âkif’in ölümünün ellinci yılından sonra (1986) telif haklarının sona ermesi dolayısıyla çok sayıda baskısı ya­pılmıştır.

Tercümeleri: Müslüman kadını (Ferid Vecdi’den, 1909), Hanoto’nun İslâmiyet’e hücumuna karşı Şeyh Muhammed Abduh’un müdafaası (1915), İçkinin hayât-ı beşerde açtığı rahneler (Abdülaziz Çaviş’ten, 1923), Anglikan kilisesine cevap (A. Çaviş’ten, 1924, bir kısmı Hazreti Ali diyor ki -1959 ve Hazret-i Ali’nin bir devlet adamına emirnamesi- 1963 adlarıyla yayımlandı), İslâm­laşmak (S. Halim Paşa’dan, 1919), İslâm’da Teşkilât-ı siyasîye (S. Halim Paşa’dan, Sebilürreşâd’da tefrika, 1922), Kur’an tercüme­si (I. TBMM. Kur’an-ı Kerim’in tercüme edilmesi vazifesini Mehmed Âkif’e, tefsirini ise Elmalılı M. Hamdi’ye verdi. An­cak Mehmed Âkif sonradan bu işten “muvaffak olamayacağı” gerekçesiyle vazgeçti. Diğer bir kanaate göre de tercümesinin Cumhuriyet hükümeti tarafından Kur’an yerine ibadette ikâ­me edilebileceği zannıyla metni teslim etmek istemedi. Câmiü’l-Ezher âlimlerinden Yozgatlı İhsan Efendi’ye ölürse ya­kılmak kaydıyla bıraktı).

Diğer eserleri: Kastamonu Nasrullah kürsüsünde (Millî Mü­cadele sırasında Nasrullah Camii’ndeki hitabesi, Elcezire Ku­mandanı Nihat Paşa tarafından Diyarbekir matbaasında bas­tırıldı, 1921). Kur’an’dan âyet ve hadisler (Ö. Rıza Doğrul tara­fından Sebilürreşâd’da çıkan sohbet ve makalelerden seçmeler, 1944). Mehmed Âkif’in çeşitli makaleleri ölümünün ellin­ci yılı dolayısıyla toplanarak yayımlanmıştır (1987, hazırla­yanlar: Abdülkerim-Nuran Abdülkadiroğlu) Mehmed Âkif, Peygamberimizin son haccını anlatmak için Hacceti’l-vedâ, Âsım’ın devamı olacak İkinci Asım ve Selâhaddin Eyyubî ile ilgili bir piyes yazmayı da tasarlamıştı.